Selenium Sulfide: Tác dụng và ứng dụng trong da liễu

Selenium sulfide là một hoạt chất phổ biến trong lĩnh vực chăm sóc da đầu và điều trị một số bệnh lý da liễu. Dù đã được sử dụng từ nhiều thập kỷ, nhưng nhiều người vẫn chưa hiểu rõ selenium sulfide là gì, nó hoạt động như thế nào và có những tác dụng phụ gì cần lưu ý. Bài viết của CleanDay dưới đây sẽ giúp bạn hiểu sâu hơn về hoạt chất này, với những phân tích y khoa khách quan, cập nhật và dựa trên tài liệu khoa học.

Selenium Sulfide là gì?

Selenium sulfide là một hợp chất vô cơ chứa selen (Se) và lưu huỳnh (S), được biết đến với công thức hóa học gần đúng là SeS₂. Trong thực hành lâm sàng, selenium sulfide được sử dụng chủ yếu dưới dạng kem bôi hoặc dầu gội, với nồng độ từ 1% đến 2,5%, nhằm điều trị các bệnh lý da đầu như gàu, viêm da tiết bã (seborrheic dermatitis), và lang ben (tinea versicolor).

Với đặc tính kháng nấm mạnh, selenium sulfide được xếp vào nhóm thuốc điều trị tại chỗ có hiệu quả trong việc kiểm soát sự phát triển quá mức của vi nấm, đặc biệt là Malassezia, loại nấm thường cư trú trên da và liên quan đến nhiều bệnh lý viêm da.

Cơ chế tác dụng của Selenium Sulfide

Cơ chế hoạt động của selenium sulfide dựa trên hai tác dụng chính:

Tác dụng kháng nấm

Selenium sulfide có khả năng ức chế sự sinh trưởng của Malassezia spp., vi nấm được cho là nguyên nhân gây ra gàu, viêm da tiết bã và lang ben. Selenium sulfide không diệt nấm trực tiếp như các azole, nhưng làm giảm tốc độ tăng sinh và sự chuyển hóa lipid của vi nấm, từ đó kìm hãm hoạt động của chúng.

Tác dụng giảm sự bong tróc da

Selenium sulfide làm chậm quá trình tái tạo của lớp biểu bì da đầu, giúp giảm hiện tượng bong vảy da do tăng tốc độ chu chuyển tế bào. Điều này giải thích vì sao selenium sulfide được khuyên dùng trong các trường hợp da đầu có vảy trắng hoặc bong tróc nặng.

Ứng dụng lâm sàng của Selenium Sulfide

Selenium Sulfide giúp điều trị gàu

Gàu là một tình trạng phổ biến, ảnh hưởng đến khoảng 50% dân số toàn cầu tại một thời điểm nào đó trong đời. Nguyên nhân chủ yếu là do vi nấm Malassezia phát triển mạnh gây viêm và bong vảy.

Selenium sulfide 1–2,5% là một trong những thành phần chính trong các sản phẩm dầu gội trị gàu không kê đơn (OTC). Người bệnh thường được khuyến cáo sử dụng 2–3 lần/tuần, sau đó giảm tần suất khi tình trạng gàu cải thiện.

Viêm da tiết bã

Viêm da tiết bã là một bệnh viêm da mãn tính, thường ảnh hưởng đến vùng da nhiều tuyến bã nhờn như da đầu, mặt, ngực, lưng. Selenium sulfide giúp kiểm soát triệu chứng viêm, ngứa và bong tróc thông qua việc ức chế vi nấm Malassezia và điều hòa quá trình sừng hóa.

Lang ben (Tinea versicolor)

Lang ben là bệnh nấm ngoài da phổ biến, do Malassezia gây nên, biểu hiện bằng các dát trắng hoặc nâu hồng, bong vảy mịn. Selenium sulfide dạng lotion 2,5% có thể được bôi lên toàn thân (trừ vùng da đầu) mỗi ngày trong vòng 7–14 ngày, hoặc dùng dưới dạng tắm 10–15 phút mỗi ngày, tùy theo hướng dẫn của bác sĩ.

Cách sử dụng Selenium Sulfide đúng cách

Việc sử dụng selenium sulfide cần tuân thủ một số nguyên tắc để đạt hiệu quả tối ưu và giảm thiểu tác dụng phụ:

• Dầu gội selenium sulfide: Làm ướt tóc, thoa sản phẩm lên da đầu, để khoảng 2–3 phút trước khi gội sạch. Dùng 2–3 lần/tuần trong 2 tuần đầu, sau đó 1 lần/tuần duy trì.

• Lotion selenium sulfide: Thoa lên vùng da bị ảnh hưởng (trong trường hợp lang ben), để khô tự nhiên hoặc rửa sạch sau 10–15 phút.

• Tránh tiếp xúc với mắt, miệng, vùng kín.

• Không nên dùng cho trẻ nhỏ dưới 5 tuổi nếu không có chỉ định của bác sĩ.

Tác dụng phụ và cảnh báo

Mặc dù selenium sulfide được xem là an toàn trong điều trị tại chỗ, một số tác dụng phụ có thể xảy ra, đặc biệt nếu dùng sai cách hoặc kéo dài:

Tác dụng phụ thường gặp

• Kích ứng da: rát nhẹ, đỏ, bong tróc nhiều hơn lúc đầu.

• Thay đổi màu tóc: đặc biệt ở tóc nhuộm hoặc tẩy sáng.

• Khô da đầu hoặc tóc.

Tác dụng phụ hiếm gặp

• Viêm da tiếp xúc dị ứng.

• Viêm nang lông.

• Tăng nhạy cảm ánh sáng (photosensitivity).

Lưu ý khi sử dụng

• Không dùng selenium sulfide lên vùng da bị trầy xước hoặc tổn thương hở.

• Không dùng cùng lúc với các sản phẩm chứa axit salicylic hoặc retinoid để tránh kích ứng da nặng hơn.

• Không sử dụng kéo dài quá 4 tuần nếu không có chỉ định của bác sĩ da liễu.

So sánh Selenium Sulfide với các hoạt chất trị gàu khác

Những thắc mắc thường gặp về Selenium Sulfide

Selenium sulfide có dùng cho trẻ em được không?

Không khuyến khích dùng selenium sulfide cho trẻ dưới 5 tuổi trừ khi có chỉ định và theo dõi của bác sĩ. Với trẻ lớn hơn, có thể dùng các sản phẩm có nồng độ 1% với tần suất phù hợp.

Có thể dùng selenium sulfide mỗi ngày không?

Việc dùng hàng ngày không được khuyến khích, trừ khi có chỉ định cụ thể. Việc lạm dụng có thể gây khô da, kích ứng và làm mất cân bằng hệ vi sinh trên da.

Selenium sulfide có gây rụng tóc không?

Không có bằng chứng cho thấy selenium sulfide gây rụng tóc khi sử dụng đúng cách. Tuy nhiên, nếu da đầu bị kích ứng nặng, có thể làm tóc yếu và dễ gãy rụng.

Selenium sulfide là hoạt chất hữu ích trong điều trị nhiều bệnh lý da liễu, đặc biệt là những tình trạng liên quan đến sự phát triển bất thường của vi nấm Malassezia. Khi được sử dụng đúng cách và đúng chỉ định, selenium sulfide không chỉ giúp làm giảm triệu chứng nhanh chóng mà còn ngăn ngừa tái phát hiệu quả.

Tuy nhiên, như bất kỳ thuốc điều trị nào, việc tự ý sử dụng selenium sulfide mà không hiểu rõ cơ chế, liều lượng và chống chỉ định có thể gây ra những hậu quả không mong muốn. Do đó, lời khuyên từ chuyên gia y tế hoặc bác sĩ da liễu luôn là cần thiết trước khi bắt đầu bất kỳ liệu trình điều trị nào.

---

Tài liệu tham khảo

1. Gupta, A. K., & Nicol, K. (2004). Selenium sulfide: Mechanism of action and clinical uses in dermatology. Journal of Drugs in Dermatology, 3(4), 396–399.

2. Hay, R. J., & Ashbee, H. R. (2010). Mycology. In: Rook’s Textbook of Dermatology. Wiley-Blackwell.

3. Bickers, D. R. (2006). Seborrheic dermatitis. In: Freedberg IM et al. Fitzpatrick’s Dermatology in General Medicine, 7th ed. McGraw-Hill.

4. American Academy of Dermatology (AAD). Guidelines for the management of dandruff and seborrheic dermatitis.

5. Mayo Clinic. (2023). Selenium sulfide (Topical application route) – Patient education.