Ketoconazole là gì? Công dụng và cách dùng đúng cách

Ketoconazole là gì? Đây là một trong những hoạt chất kháng nấm được sử dụng rộng rãi trong y học hiện đại nhằm điều trị các bệnh lý do nấm gây ra như nhiễm nấm da, viêm da tiết bã, gàu, nhiễm nấm Candida và nhiều bệnh lý nấm nội tạng khác. Với khả năng ức chế tổng hợp ergosterol – một thành phần thiết yếu trong màng tế bào nấm – ketoconazole có hiệu quả vượt trội trong kiểm soát sự phát triển và lan rộng của vi sinh vật gây bệnh.

Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về ketoconazole là gì, cách thức hoạt động, ứng dụng trong điều trị, liều dùng, tác dụng phụ, và những cảnh báo y khoa cần biết khi sử dụng hoạt chất này.

Ketoconazole là gì?

Ketoconazole là một dẫn xuất tổng hợp thuộc nhóm thuốc kháng nấm azole (nhóm imidazole). Được phát triển vào cuối thập niên 1970 và chính thức đưa vào điều trị vào năm 1981, ketoconazole đã mở ra một bước tiến quan trọng trong việc kiểm soát các bệnh nấm toàn thân – một nhóm bệnh từng rất khó điều trị bằng các phương pháp truyền thống.

Ở cấp độ hóa học, ketoconazole có công thức phân tử là C₂₆H₂₈Cl₂N₄O₄. Dưới dạng thuốc, ketoconazole có thể được bào chế ở nhiều dạng như: viên uống, kem bôi, dầu gội đầu hoặc dung dịch bôi ngoài da.

Cơ chế tác động của Ketoconazole

Để hiểu rõ hơn ketoconazole là gì, không thể bỏ qua cơ chế tác dụng. Hoạt chất này hoạt động bằng cách ức chế enzyme lanosterol 14α-demethylase – một enzyme thiết yếu trong quá trình tổng hợp ergosterol ở màng tế bào nấm. Ergosterol là một thành phần bắt buộc để duy trì tính toàn vẹn và chức năng của màng tế bào nấm.

Khi thiếu ergosterol, màng tế bào trở nên bất ổn, dẫn đến rò rỉ các chất bên trong, ảnh hưởng đến chuyển hóa và cuối cùng là gây chết tế bào nấm. Ketoconazole không có tác dụng trực tiếp trên vi khuẩn hoặc virus.

Chỉ định điều trị của Ketoconazole

Hiểu được ketoconazole là gì cũng cần đi đôi với việc nắm rõ các chỉ định y khoa. Tùy theo dạng bào chế, ketoconazole có thể được sử dụng để điều trị các tình trạng sau:

Dạng uống

• Nhiễm nấm toàn thân do Candida spp., Blastomyces dermatitidis, Histoplasma capsulatum

• Viêm thực quản nấm, viêm phổi do nấm

• Nhiễm nấm đường tiêu hóa khi các thuốc khác không hiệu quả

Lưu ý: Hiện nay ketoconazole dạng uống không còn được sử dụng phổ biến tại nhiều quốc gia do nguy cơ gây độc cho gan, chỉ dùng khi không có lựa chọn thay thế.

Dạng bôi ngoài da (kem/dầu gội)

• Viêm da tiết bã

• Nhiễm nấm da (nấm chân, nấm thân, nấm bẹn)

• Lang ben (Pityriasis versicolor)

• Gàu da đầu do nấm Malassezia

Liều dùng và cách sử dụng

Tùy thuộc vào dạng bào chế và tình trạng bệnh lý, liều dùng của ketoconazole sẽ khác nhau. Việc tự ý sử dụng có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng.

Dạng uống

• Người lớn: 200 – 400 mg/ngày, uống 1 lần duy nhất trong ngày sau bữa ăn.

• Trẻ em: Không khuyến khích sử dụng, trừ khi được bác sĩ chỉ định.

Dạng kem bôi

• Thoa lên vùng da bị tổn thương 1 – 2 lần/ngày, thường kéo dài từ 2 – 4 tuần.

Dầu gội ketoconazole 2%

• Dùng 2 – 3 lần/tuần đối với viêm da tiết bã và gàu.

• Để dầu gội tiếp xúc trên da đầu ít nhất 5 phút trước khi xả sạch.

Tác dụng phụ và cảnh báo

Khi nói đến ketoconazole là gì, cần phải xem xét cẩn thận đến hồ sơ an toàn của thuốc, đặc biệt với dạng uống.

Dạng uống

• Nguy cơ độc gan: Tổn thương gan nghiêm trọng, có thể gây tử vong (FDA đã ra cảnh báo từ năm 2013)

• Buồn nôn, nôn, tiêu chảy

• Giảm testosterone tạm thời (suy giảm libido, rối loạn kinh nguyệt)

• Kéo dài khoảng QT trên điện tâm đồ

Dạng bôi ketoconazole

• Nổi mẩn đỏ, kích ứng da tại chỗ

• Cảm giác châm chích nhẹ, khô da

• Dị ứng (hiếm gặp)

Chống chỉ định: Không dùng ketoconazole dạng uống cho người có bệnh gan mãn tính, phụ nữ có thai hoặc đang cho con bú nếu không thực sự cần thiết.

Ketoconazole có an toàn không?

Mặc dù ketoconazole có hiệu quả trong điều trị nhiều bệnh nấm, nhưng hồ sơ an toàn – đặc biệt là với dạng uống – khiến hoạt chất này ngày càng bị hạn chế sử dụng.

Tại Hoa Kỳ, Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) đã cảnh báo về nguy cơ độc gan từ năm 2013 và khuyến nghị chỉ sử dụng khi các lựa chọn khác không hiệu quả. Tổ chức EMA (Cơ quan Dược phẩm châu Âu) cũng đã ngừng cấp phép ketoconazole đường uống vào năm 2013.

Tuy nhiên, ketoconazole dạng kem bôi hoặc dầu gội vẫn được xem là an toàn khi dùng đúng cách và có chỉ định.

Tương tác thuốc

Ketoconazole có khả năng tương tác với nhiều loại thuốc khác, đặc biệt là những thuốc chuyển hóa qua enzym CYP3A4 ở gan. Khi hiểu rõ ketoconazole là gì, không thể bỏ qua khả năng gây ức chế mạnh men gan CYP3A4, dẫn đến làm tăng nồng độ các thuốc dùng đồng thời.

Một số thuốc có tương tác mạnh:

• Thuốc chống loạn nhịp (quinidine, dofetilide)

• Benzodiazepine (midazolam, triazolam)

• Statin (simvastatin, lovastatin)

• Warfarin (tăng nguy cơ chảy máu)

• Thuốc chống trầm cảm (SSRIs, TCAs)

Lưu ý: Không nên uống rượu khi đang dùng ketoconazole, vì sẽ làm tăng nguy cơ tổn thương gan.

Ketoconazole là gì? Dùng được cho phụ nữ mang thai không?

Dạng uống của ketoconazole được xếp vào nhóm C theo phân loại của FDA về an toàn thai kỳ, tức là có nguy cơ gây hại cho thai nhi trên động vật, nhưng chưa có nghiên cứu đầy đủ ở người.

Tuy nhiên, do các nguy cơ liên quan đến gan và nội tiết, ketoconazole dạng uống không được khuyến khích sử dụng cho phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú. Dạng bôi ngoài da được xem là an toàn hơn, nhưng vẫn nên tham khảo ý kiến bác sĩ.

Ketoconazole và nguy cơ kháng thuốc

Việc lạm dụng các thuốc kháng nấm, trong đó có ketoconazole, đã và đang góp phần làm gia tăng tình trạng kháng thuốc. Một số chủng Candida spp. và Malassezia spp. đã được ghi nhận kháng ketoconazole, đặc biệt trong môi trường bệnh viện.

Để hạn chế nguy cơ này, người bệnh chỉ nên sử dụng ketoconazole khi có chỉ định rõ ràng, đúng liều và thời gian điều trị.

Ketoconazole và các sản phẩm OTC (không kê đơn)

Trên thị trường hiện nay, nhiều sản phẩm dầu gội, kem trị nấm có chứa ketoconazole với hàm lượng 1% – 2% được bán mà không cần đơn thuốc. Tuy nhiên, để đảm bảo hiệu quả và tránh tác dụng không mong muốn, người dùng vẫn nên tham khảo ý kiến dược sĩ hoặc bác sĩ trước khi sử dụng.

Ketoconazole là gì? Là một hoạt chất kháng nấm hiệu quả, ketoconazole đóng vai trò quan trọng trong điều trị các bệnh lý da liễu và nấm nội tạng. Tuy nhiên, việc sử dụng ketoconazole – đặc biệt là đường uống – đòi hỏi phải có chỉ định y khoa nghiêm ngặt, do nguy cơ tổn thương gan và tương tác thuốc phức tạp.

Với dạng bôi ngoài da và dầu gội, ketoconazole vẫn là lựa chọn hàng đầu trong điều trị gàu, viêm da tiết bã và nấm da. Tuy nhiên, người dùng cần thận trọng khi sử dụng kéo dài hoặc kết hợp với các sản phẩm chứa corticosteroid.

Tài liệu tham khảo

1. FDA Drug Safety Communication: “FDA limits usage of Nizoral (ketoconazole) oral tablets due to potentially fatal liver injury.” 2013.

2. European Medicines Agency. “Ketoconazole-containing medicines to be suspended.” EMA/CHMP/459083/2013.

3. Gupta AK et al. “The role of antifungal agents in the treatment of seborrheic dermatitis and dandruff.” J Drugs Dermatol. 2007.

4. Odds FC. “Antifungal agents: their diversity and increasing use.” Trends Microbiol. 2003.