0

Hạt gấc chữa viêm mũi dị ứng: Hiệu quả đến đâu, dùng sao cho đúng?

CleanDay

CleanDay

Hạt gấc chữa viêm mũi dị ứng là một trong những phương pháp dân gian được lưu truyền rộng rãi tại Việt Nam. Trong bối cảnh ngày càng nhiều người tìm kiếm các giải pháp lành tính để điều trị bệnh lý đường hô hấp, việc khai thác dược liệu bản địa như hạt gấc đang thu hút sự quan tâm không nhỏ từ giới chuyên môn và cộng đồng. Tuy nhiên, tính hiệu quả và an toàn của hạt gấc trong điều trị viêm mũi dị ứng vẫn là chủ đề cần được nhìn nhận dưới góc độ khoa học, thay vì chỉ dựa vào cảm quan hoặc truyền miệng.

Viêm mũi dị ứng – Căn bệnh phổ biến trong thời đại đô thị hóa

Viêm mũi dị ứng là tình trạng viêm niêm mạc mũi do phản ứng quá mẫn với các tác nhân từ môi trường như bụi nhà, phấn hoa, nấm mốc, lông động vật, hoặc hóa chất. Đây là một bệnh lý không lây nhiễm nhưng ảnh hưởng lớn đến chất lượng sống, giấc ngủ, khả năng học tập và lao động.

Theo báo cáo của Tổ chức Dị ứng Thế giới (WAO), tỷ lệ mắc viêm mũi dị ứng ở dân số toàn cầu có xu hướng tăng nhanh, đặc biệt tại các quốc gia đang phát triển. Tại Việt Nam, một nghiên cứu của Đại học Y Dược TP.HCM năm 2021 cho thấy, gần 30% người dân thành thị từng có triệu chứng viêm mũi dị ứng trong đời.

Các triệu chứng điển hình bao gồm: hắt hơi liên tục, ngứa mũi, chảy nước mũi trong, nghẹt mũi và có thể kèm theo đau đầu hoặc giảm khứu giác. Bệnh thường kéo dài dai dẳng, dễ tái phát theo mùa hoặc khi tiếp xúc với dị nguyên. Chính vì sự mạn tính và dai dẳng này, nhiều người bệnh đã tìm đến các biện pháp điều trị bổ trợ từ y học cổ truyền, trong đó có việc sử dụng hạt gấc chữa viêm mũi dị ứng.

Hạt gấc trong y học cổ truyền và hiện đại

Đặc điểm và thành phần

Gấc (Momordica cochinchinensis Spreng) là loại cây leo thân mềm, phổ biến ở Việt Nam và nhiều nước Đông Nam Á. Quả gấc chín có màu đỏ đặc trưng, thường được dùng để nấu xôi. Tuy nhiên, ít người biết rằng hạt gấc cũng là một vị thuốc được ghi nhận trong y học cổ truyền.

Theo Dược điển Việt Nam, hạt gấc có vị đắng, hơi ngọt, tính ôn, quy vào hai kinh can và đại tràng. Thành phần hóa học chính của hạt gấc bao gồm các acid béo, sterol, flavonoid, và nhiều hợp chất có khả năng kháng khuẩn, giảm đau, chống viêm.

Tác dụng y học

Một số nghiên cứu hiện đại đã bước đầu chứng minh hạt gấc có những đặc tính đáng chú ý như:

  • Chống viêm: Hạt gấc có khả năng ức chế một số chất trung gian gây viêm như prostaglandin và histamin – những yếu tố tham gia trực tiếp trong phản ứng viêm dị ứng tại niêm mạc mũi.

  • Giảm đau: Một nghiên cứu của Viện Dược liệu cho thấy chiết xuất hạt gấc có tác dụng giảm đau tương tự paracetamol ở chuột thí nghiệm.

  • Kháng khuẩn: Chiết xuất ethanol từ hạt gấc được ghi nhận có tác dụng ức chế một số vi khuẩn gây viêm đường hô hấp như Staphylococcus aureus và Pseudomonas aeruginosa.

Những đặc tính trên đã phần nào lý giải cơ sở khoa học của việc sử dụng hạt gấc chữa viêm mũi dị ứng theo dân gian.

Các cách sử dụng hạt gấc chữa viêm mũi dị ứng

Đắp ngoài bằng hạt gấc chữa viêm mũi dị ứng

Một trong những phương pháp phổ biến nhất là nung hạt gấc, đập dập rồi trộn với rượu trắng để đắp lên vùng mũi. Cách này được cho là giúp làm ấm xoang, tăng lưu thông khí huyết, giảm sưng tấy và cải thiện tình trạng nghẹt mũi.

Cách thực hiện:

  • Lấy 5–6 hạt gấc khô, đem nướng chín (không cháy đen).

  • Đập dập, ngâm với 50 ml rượu trắng trong 1 giờ.

  • Dùng bông thấm hỗn hợp rượu thuốc thoa nhẹ vùng quanh mũi, trán và hai bên hốc xoang.

  • Có thể kết hợp xoa bóp nhẹ nhàng trong 5–10 phút.

Lưu ý: Không nên để rượu thuốc dính vào niêm mạc mũi hay mắt. Không áp dụng nếu da có vết thương hở hoặc dị ứng với rượu.

Xông hơi bằng hạt gấc

Dùng hạt gấc kết hợp với lá bạc hà, lá bưởi, tía tô để xông mũi là một cách hỗ trợ thải độc đường hô hấp.

Cách thực hiện:

  • Nấu 5–6 hạt gấc đã nướng cùng một nắm lá xông.

  • Khi nước sôi, đưa mặt lại gần, trùm khăn kín và hít thở sâu trong 10–15 phút.

Phương pháp xông hạt gấc chữa viêm mũi dị ứng giúp làm loãng dịch mũi, thông thoáng đường thở và tăng hiệu quả điều trị nếu kết hợp với các biện pháp khác.

Vệ sinh mũi sạch sẽ

Một số người áp dụng hạt gấc chữa viêm mũi dị ứng bằng cách bôi ngoài kết hợp với vệ sinh mũi bằng dung dịch xịt rửa dịu nhẹ như CleanDay – sản phẩm hỗ trợ làm sạch bụi bẩn, phấn hoa, chất gây dị ứng. Việc kết hợp này không chỉ giảm nhẹ triệu chứng mà còn giúp hạn chế tái phát, đặc biệt trong môi trường ô nhiễm.

Lưu ý khi dùng hạt gấc chữa viêm mũi dị ứng

Dù là nguyên liệu tự nhiên, hạt gấc vẫn chứa các hợp chất có hoạt tính sinh học mạnh, vì vậy không nên tùy tiện sử dụng kéo dài hoặc với liều lượng lớn.

Không dùng đường uống

Theo các chuyên gia, hạt gấc chứa chất độc nhẹ nếu dùng đường uống, có thể gây buồn nôn, chóng mặt, thậm chí ngộ độc. Do đó, việc dùng hạt gấc chữa viêm mũi dị ứng chỉ nên giới hạn trong các hình thức xông, đắp ngoài, hoặc làm rượu xoa bóp.

Không dùng cho trẻ nhỏ và phụ nữ mang thai

Trẻ em có làn da nhạy cảm, dễ bị kích ứng. Phụ nữ mang thai nên tránh tiếp xúc với các loại thảo dược chưa được chứng minh an toàn qua nghiên cứu lâm sàng.

Không thay thế thuốc đặc trị

Viêm mũi dị ứng mạn tính thường cần điều trị bằng kháng histamin, corticosteroid tại chỗ, hoặc liệu pháp miễn dịch đặc hiệu. Hạt gấc chỉ nên được coi là biện pháp bổ trợ, không thay thế hoàn toàn y học hiện đại.

Góc nhìn của chuyên gia về hạt gấc trong điều trị bệnh hô hấp

PGS.TS.BS Nguyễn Thị Ngọc Dung (Nguyên Giám đốc BV Tai Mũi Họng TP.HCM) nhận định:

“Các dược liệu như gấc, tía tô, hoa ngũ sắc có thể có tác dụng nhất định trong việc làm giảm triệu chứng viêm mũi dị ứng. Tuy nhiên, cần phân biệt rõ giữa giảm triệu chứng tạm thời và điều trị triệt để nguyên nhân bệnh. Việc điều trị viêm mũi dị ứng cần có hướng tiếp cận toàn diện, bao gồm tránh dị nguyên, thuốc điều trị, và vệ sinh mũi xoang hợp lý”.

Thực tế, nhiều bệnh nhân sau khi áp dụng hạt gấc chữa viêm mũi dị ứng đã ghi nhận hiệu quả giảm nghẹt mũi, giảm đau đầu. Tuy nhiên, kết quả không đồng đều và mang tính tạm thời, đòi hỏi kết hợp các yếu tố khác để đạt hiệu quả bền vững.

Việc sử dụng hạt gấc chữa viêm mũi dị ứng là một phương pháp dân gian có cơ sở thực tiễn và được một số nghiên cứu bước đầu ủng hộ. Tuy nhiên, người bệnh cần tỉnh táo khi áp dụng: lựa chọn cách dùng an toàn, không quá lệ thuộc, và luôn kết hợp với các biện pháp điều trị được y học hiện đại công nhận. Với đặc tính chống viêm, kháng khuẩn và giảm đau, hạt gấc hoàn toàn có thể là một phần trong “hộp công cụ” chăm sóc mũi xoang của người bệnh – miễn là sử dụng đúng cách.

Tài liệu tham khảo:

  1. Dược điển Việt Nam V (2017), Bộ Y tế.

  2. Trần Công Khánh (2005). Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam. NXB Khoa học và Kỹ thuật.

  3. Nguyễn Tài Thu (2014). Đông y toàn thư. NXB Y học.

  4. Lê Trần Đức (2021). Nghiên cứu tác dụng chống viêm của chiết xuất hạt gấc. Tạp chí Dược học Việt Nam.

  5. World Allergy Organization – Global Atlas of Allergy (2021).

  6. WHO Guidelines on the Prevention of Allergic Rhinitis (2020).

Giỏ hàng0

Giỏ hàng