Bồ kết có tác dụng gì? Góc nhìn khoa học về dược liệu quen thuộc trong đời sống
CleanDay
Trong kho tàng thảo dược truyền thống của người Việt, hiếm có loại cây nào vừa gắn bó mật thiết với đời sống sinh hoạt hằng ngày, vừa được ghi nhận trong nhiều tài liệu y học cổ truyền như bồ kết. Từ hàng trăm năm nay, bồ kết đã đi vào ký ức của nhiều thế hệ với hình ảnh những nồi nước gội đầu sôi nghi ngút, tỏa mùi thơm dịu nhẹ. Không ít người mặc định rằng bồ kết chỉ dùng để làm tóc đen mượt, óng ả. Nhưng thực tế, loại quả này còn mang trong mình nhiều giá trị dược liệu quý báu, đã và đang được các nhà khoa học hiện đại khai thác.
Vậy, bồ kết có tác dụng gì ngoài công dụng dưỡng tóc quen thuộc? Những nghiên cứu nào đã chứng minh hiệu quả của bồ kết? Cách sử dụng ra sao để an toàn và phát huy tối đa lợi ích? Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn có cái nhìn toàn diện nhất về loại thảo dược tưởng chừng bình dị nhưng vô cùng đặc biệt này.
Đặc điểm thực vật và thành phần hóa học của bồ kết
Bồ kết (tên khoa học: Gleditsia australis hoặc Gleditsia sinensis) là cây thân gỗ cao từ 5–12m, thuộc họ Đậu (Fabaceae). Quả bồ kết dài từ 10–20cm, khi già có màu nâu đen, chứa nhiều hạt cứng bóng. Ở Việt Nam, bồ kết mọc nhiều ở miền Bắc và miền Trung, thường được thu hái vào mùa thu, phơi hoặc sấy khô để dùng dần.
Các nghiên cứu hiện đại cho thấy bồ kết chứa nhiều hoạt chất sinh học quan trọng:
-
Saponin triterpenoid: chiếm tỷ lệ cao, tạo bọt tự nhiên khi đun sôi, có đặc tính long đờm, kháng khuẩn, kháng viêm.
-
Flavonoid: nhóm chất chống oxy hóa mạnh, bảo vệ tế bào khỏi gốc tự do.
-
Tannin: có tác dụng làm se niêm mạc, hỗ trợ kháng viêm.
-
Đường khử và một số alkaloid: tham gia vào các hoạt động sinh học khác.
Chính nhờ thành phần đa dạng này, khi đặt câu hỏi bồ kết có tác dụng gì, câu trả lời không chỉ dừng lại ở chăm sóc tóc mà còn mở rộng sang nhiều lĩnh vực y học.
Bồ kết trong y học cổ truyền
Trong các sách y học cổ truyền, bồ kết được xếp vào nhóm thuốc khai khiếu, tiêu đờm. Một số tài liệu như Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam (GS. Đỗ Tất Lợi) ghi nhận:
-
Vị cay, mặn; tính ấm
-
Quy kinh Phế và Đại trường
-
Công năng chính: thông khiếu, hóa đờm, tiêu thũng, sát trùng.
Ứng dụng cụ thể trong dân gian gồm:
-
Trị ho, hen suyễn, nhiều đờm: nhờ khả năng long đờm mạnh.
-
Trị tắc mũi, viêm xoang: bồ kết được chế thành thuốc xông hoặc bột hít mũi.
-
Sát trùng vết thương, chữa ký sinh trùng ngoài da.
-
Gội đầu, kích thích mọc tóc, giảm gàu.
Bồ kết có tác dụng gì? – Góc nhìn từ nghiên cứu hiện đại
1. Kháng khuẩn và kháng viêm
Một trong những công dụng nổi bật của bồ kết chính là khả năng ức chế vi khuẩn và nấm gây bệnh. Các nghiên cứu in vitro chỉ ra rằng chiết xuất từ quả bồ kết có tác dụng kìm hãm sự phát triển của Staphylococcus aureus (tụ cầu vàng), Escherichia coli và Candida albicans. Điều này giải thích vì sao dân gian thường dùng nước bồ kết để làm sạch da đầu, ngăn gàu và nấm.
2. Tác dụng trên hệ hô hấp
Khi bàn đến bồ kết có tác dụng gì, chắc chắn phải nhắc đến khả năng long đờm, thông khiếu. Saponin trong bồ kết kích thích niêm mạc đường hô hấp, tăng tiết dịch nhầy loãng, từ đó giúp tống xuất đờm dễ dàng. Nhiều bài thuốc dân gian đã tận dụng điều này để hỗ trợ điều trị ho gió, ho đờm, viêm phế quản, thậm chí hen suyễn.
3. Chăm sóc tóc và da đầu
Trong lĩnh vực chăm sóc sắc đẹp tự nhiên, bồ kết được xem là “thần dược”. Nhờ chứa saponin và flavonoid, bồ kết giúp:
-
Làm sạch bụi bẩn, bã nhờn trên da đầu.
-
Giảm tình trạng gàu, ngứa, viêm da đầu.
-
Kích thích tuần hoàn máu ở nang tóc, giúp tóc mọc nhanh, dày và chắc khỏe.
-
Bảo vệ tóc khỏi quá trình oxy hóa, hạn chế gãy rụng.
Nhiều người Việt vẫn duy trì thói quen gội đầu bằng bồ kết nướng hoặc đun sôi, coi đó là bí quyết giữ mái tóc đen mượt truyền thống.
4. Chống oxy hóa, tiềm năng chống ung thư
Flavonoid và saponin trong bồ kết được chứng minh có khả năng trung hòa gốc tự do, từ đó chống oxy hóa mạnh. Một số nghiên cứu tiền lâm sàng còn gợi ý rằng chiết xuất bồ kết có thể ức chế sự phát triển của tế bào ung thư trong ống nghiệm, tuy nhiên cần nhiều thử nghiệm lâm sàng hơn để khẳng định.
5. Tác dụng trên hệ tiêu hóa
Bồ kết được dùng ở liều nhỏ để kích thích tiêu hóa, hỗ trợ trị táo bón nhẹ. Một số nghiên cứu còn cho thấy saponin trong bồ kết có thể giúp điều hòa nhu động ruột. Tuy nhiên, liều cao có thể gây nôn, tiêu chảy, nên cần thận trọng khi dùng đường uống.
Bồ kết trong đời sống hiện đại
Ngày nay, ngoài các ứng dụng y học, bồ kết còn được khai thác rộng rãi trong nhiều lĩnh vực:
-
Mỹ phẩm thiên nhiên: dầu gội bồ kết, xà phòng bồ kết, mặt nạ chăm sóc tóc.
-
Dược phẩm: chiết xuất bồ kết có mặt trong một số chế phẩm hỗ trợ hô hấp, trị ho đờm.
-
Gia dụng: nước rửa tay, nước giặt thiên nhiên chứa saponin từ bồ kết.
Sự quay lại của xu hướng sống “xanh” càng khiến bồ kết trở thành lựa chọn được ưa chuộng bởi tính an toàn, thân thiện môi trường.
Cách dùng bồ kết phổ biến
-
Gội đầu
-
Nướng vài quả bồ kết khô, bẻ nhỏ, đun sôi với 2–3 lít nước.
-
Pha loãng để nguội, dùng gội đầu. Có thể kết hợp với hương nhu, vỏ bưởi để tăng hiệu quả.
-
Hỗ trợ hô hấp
-
Dùng bột bồ kết (liều rất nhỏ) pha trong nước xông để thông mũi, giảm nghẹt mũi.
-
Không nên uống trực tiếp nếu chưa có chỉ định của thầy thuốc.
-
Khử khuẩn, vệ sinh da
-
Nước bồ kết loãng có thể dùng để rửa da đầu bị nấm hoặc gội toàn thân cho cảm giác sạch, thơm.
Lưu ý khi sử dụng bồ kết
Mặc dù có nhiều lợi ích, bồ kết cũng tiềm ẩn rủi ro nếu dùng sai cách:
-
Hít phải nhiều khói bồ kết đốt có thể gây khó thở, kích ứng niêm mạc.
-
Uống quá liều có thể gây ngộ độc, nôn ói, tiêu chảy.
-
Người có cơ địa nhạy cảm cần thử trước khi dùng ngoài da.
-
Phụ nữ mang thai và trẻ nhỏ không nên tự ý dùng bồ kết đường uống.
Dầu gội hữu cơ CleanDay với thành phần thảo dược
Với mong muốn mang lại giải pháp chăm sóc tóc lành tính, hiệu quả và lâu dài, dầu gội thảo dược CleanDay đã nghiên cứu và kết hợp các thành phần chiết xuất từ thiên nhiên cùng hoạt chất kháng gàu an toàn, phù hợp với mọi loại da đầu – kể cả nhạy cảm.
Bảng thành phần nổi bật:
🔹Piroctone Olamine & Climbazole
Hai hoạt chất kháng khuẩn – kháng nấm mạnh mẽ, giúp ức chế vi khuẩn và nấm gây gàu. Đây là lựa chọn an toàn, không gây khô da đầu như các chất trị gàu hóa học truyền thống.
🔹 Chiết xuất dược liệu Đông y
Bao gồm rễ hoàng cầm, quả kỷ tử, lá trà xanh, rễ đương quy, rễ bạch chỉ, quả mâm xôi đen, cây dâu tằm trắng, cây thông lá dài, cây thạch nam tía và hà thủ ô đỏ. Những thành phần này giúp:
-
Chống viêm, giảm kích ứng da đầu
-
Chống oxy hóa, bảo vệ nang tóc
-
Tăng tuần hoàn máu, hỗ trợ mọc tóc và giảm rụng
-
Phục hồi tóc hư tổn, giúp tóc chắc khỏe, bóng mượt
🔹 Tinh dầu tràm trà
Có khả năng làm sạch sâu, loại bỏ bụi bẩn và tế bào chết, hỗ trợ thải độc da đầu, đồng thời cân bằng độ ẩm và giảm tình trạng dầu thừa.
🔹 Glycerin & Propylene glycol
Dưỡng ẩm, giữ nước cho tóc và da đầu. Giúp phục hồi tóc khô xơ, tăng độ đàn hồi và giảm gãy rụng.
🔹 Dimethiconol, PEG-7 Glyceryl Cocoate, Acrylates Copolymer
Tạo lớp màng bảo vệ tóc khỏi tác nhân gây hại từ môi trường. Giúp tóc mềm mượt tự nhiên, không gây nặng đầu hay bết dính.
🔹 Decyl Glucoside & Cocamidopropyl Betaine
Chất làm sạch có nguồn gốc từ dầu dừa và đường, rất dịu nhẹ và an toàn cho da đầu nhạy cảm.
Câu hỏi “bồ kết có tác dụng gì” không chỉ có một câu trả lời duy nhất. Từ góc nhìn dân gian đến khoa học hiện đại, bồ kết đã chứng minh nhiều lợi ích: kháng khuẩn, long đờm, hỗ trợ hô hấp, chăm sóc tóc, kháng viêm, chống oxy hóa và tiềm năng ứng dụng trong y học. Tuy nhiên, để sử dụng an toàn, cần phân biệt rõ liều dùng và cách dùng, tránh lạm dụng. Trong bối cảnh xu hướng trở về với thảo dược thiên nhiên ngày càng phổ biến, bồ kết vẫn giữ nguyên giá trị của mình – vừa là “bí quyết làm đẹp truyền thống”, vừa là vị thuốc quý cần được nghiên cứu và ứng dụng nhiều hơn.
Tài liệu tham khảo
-
Đỗ Tất Lợi (2006). Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam. NXB Y học.
-
Zhang H, et al. Phytochemical and pharmacological studies on Gleditsia species. Journal of Ethnopharmacology, 2015.
-
Chen X, et al. Saponins from Gleditsia sinensis and their biological activities. Fitoterapia, 2017.